تشکیلات اداری دیوان بین‌المللی دادگستریدیوان بین‌المللی دادگستری، از ارگان اصلی قضایی سازمان ملل متحد بوده و از مباحث مطرح در حقوق بین‌الملل است. دیوان بین‌المللی دادگستری دارای تشکیلات اداری است که از نظر تشکیلاتی به مجموعه‌ی از دفتر دادگاه یا دبیر خانه دادگاه، مدیر و معاون دفتر و کارکنان دفتر، کمیته‌های دیوان و کارشناسان و ارزیاب‌ها، مسائل مالی دیوان و مصونیت‌های قضات و همکاران اداری گفته می‌شود. ۱ - مقدمهدر سال ۱۹۴۵ دیوان بین‌المللی دادگستری طبق تصمیم اخذ شده در کنفرانس سانفرانسیسکو، [۱]
فاخر، حسین، دیوان بین المللی دادگستری، مجله کانون وکلای دادگستری مرکز، مهر ۱۳۲۹، شماره ۱۷.
[۲]
گنجی، منوچهر، سازمان ملل متحد در تئوری، تهران، انتشارات شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری موسسه انتشارات فرانکلین، سال ۱۳۵۲، چاپ اول، ج۱، ص۳۵۳-۳۵۴.
به عنوان جانشین دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی و رکن اصلی قضایی سازمان ملل متحد تاسیس شد. دیوان بین‌المللی دادگستری برخلاف دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی در داخل نظام ملل متحد قرار گرفت. این دیوان توسط منشور ملل متحد ایجاد شد و جزء لاینفک آن می‌باشد.دیوان بین‌المللی دادگستری شعبه‌ای از سازمان ملل متحد می‌باشد که به موجب فصل ۱۴ منشور ملل متحد تشکیل شده است. این دادگاه دارای تشکیلات قضایی مستقلی است که قضات آن از میان قضات و حقوق‌دانان برجسته انتخاب می‌شوند. [۳]
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر، ترمنولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، ۱۳۸۵، چاپ شانزدهم، شماره ۲۵۴۴، ص۳۱۹.
اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری ماموریت دیوان را حل و فصل اختلافات، مطابق حقوق بین‌الملل بیان کرده و نیز ترکیب و اختیارات و آیین عمومی کار و مبنای اصلی عمل کرد دیوان را تعیین نموده است. اساسنامه دیوان در ۷۰ ماده تنظیم و به منشور ضمیمه شد و هم‌زمان با منشور ملل متحد در اکتبر سال ۱۹۴۵ به اجراء در آمد و جزء لاینفک منشور ملل متحد شمرده شد و کلیه اعضای سازمان ملل متحد خود به خود عضو دیوان بین‌المللی دادگستری هم می‌شوند. زمانی این رکن مورد بی‌توجهی کشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه قرار گرفته بود به خصوص کشور‌های در حال توسعه که اغلب آنها از روش داوری برای حل اختلافات خود استفاده می‌کردند. اما امروزه عمل کرد دیوان مورد اعتماد همه کشور‌ها قرار گرفته است و حتی در حال حاضر با تورم کاری مواجه است. این افزایش رجوع به دیوان، اصل حل مسالمت‌آمیز اختلافات را مؤثرتر نموده است. بنابراین باتوجه به اهمیت روزافزون دیوان شناخت و عمل کرد دیوان ضروری به نظر می‌رسد. دیوان بین‌المللی دادگستری از نظر تشکیلاتی علاوه بر تشکیلات قضایی دارای تشکیلات اداری نیز می‌باشد. که ما در این مقاله به بررسی تشکیلات اداری دیوان بین‌المللی دادگستری خواهیم پرداخت. ۲ - دفتر دادگاه یا دبیر خانه دادگاهبند دوم ماده بیست و یک اساسنامه دیوان وظایف مدیر و کارکنان دفتر دادگاه را در حد یک منشی و چند همکار خلاصه می‌کرد و هیچ‌گاه تصور اداره بزرگی که امروزه دفتر دادگاه است را نمی‌کرد. دیوان با اصلاحات تدریجی آیین‌نامه خود بیان می‌کند که، هر مساله مربوط به همکاری، حقوق و تکالیف کارکنان ضمن اینکه باید مطابق مقررات و پیش‌بینی‌های اساسنامه باشد، ولی در صورت خلا و نبود مقررات مطابق مقررات آیین‌نامه که بر طبق نیاز دادگاه اصلاح شده، خواهد بود و این‌گونه وظایف و حقوق و تکالیف، امروزه در بین مواد ۲۲ تا ۲۹ آیین‌نامه تعریف شده است. دفتر دادگاه هم وظایف یک ارگان قضایی بین‌المللی را انجام می‌دهد و هم تامین‌کننده وظایف دبیرخانه یک نهاد بین‌المللی است. ۲.۱ - وظایف دبیرخانهوظایف دبیرخانه دیوان بین‌المللی دادگستری را می‌توان در چهار عنوان خلاصه کرد که گاهی این عناوین با هم مرتبط‌اند: ۱- وظایف قضایی: به این معنی‌که دفتر دادگاه دعاوی که به دادگاه ارجاع می‌شود، آنها را ثبت و کلیه مکاتبات و مراسلات مربوطه را با دولت‌های ذی‌ربط انجام می‌دهد. ۲ - وظایف و امور مربوط به زبان رسمی دادگاه: این قسمت شامل مسائل قضایی، اداری و مالی است. در همین رابطه امور مربوط به کنفرانس‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را سامان می‌دهد. ۳- وظایف اداری و دبیرخانه‌ای: این قسمت مربوط به امور اداری پرسنل، تنظیم و تقسیم کارها در میان همکاران اداری، چاپ و انتشار آراء، نظریات و سایر اسناد دیوان، که در دو دهه اخیر بسیار افزایش یافته است. آنچه که قابل توجه و تاکید است، ویژگی‌های قضایی غالب این‌گونه امور است، که نقش کارکنان و دبیرخانه دادگاه را از سایر کارکنان عمومی دبیرخانه سازمان ملل متمایز می‌سازد. ۴- وظایف دیپلماتیک دفتر دادگاه: که هرگونه ارتباطات دیگر را چه با ارکان سازمان ملل متحد و چه با سایر سازمان‌های بین‌المللی و همچنین با دولت‌ها و مخصوصاً با دولت‌های طرف یا اطراف اختلاف، که دعوای آنها به دیوان ارجاع شده است، برقرار می‌کند و وظایف غیرقضایی دیگر، مثل ارتباط با دانشگاه‌ها، وسایل ارتباط جمعی و افکار عمومی و غیره را انجام می‌دهد. به‌طور خلاصه دیوان بین‌المللی دادگستری تنها رکن اصلی سازمان ملل است که دبیرخانه یا دفتر مخصوص به خود را دارد. (ماده ۹۷ منشور) [۴]
شبرنگ، محمد، منشور سازمان ملل متحد، تهران، انتشارات دانشور، سال ۱۳۸۵، چاپ پنجم، ص۱۰۳.
و لذا از یک دبیرخانه دائمی و مستقل برخوردار است که مطابق اساسنامه و به ویژه آیین‌نامه وظایف خود را انجام می‌دهد. بنابراین اقداماتش از یک طرف قضایی، دیپلماتیک است و از طرف دیگر دبیرخانه دادگاهی جهانی است که ارتباطات حقوقی، اداری، مالی و اطلاع‌رسانی یک سازمان بین‌المللی را به عهده دارد.۳ - مدیر و معاون دفتر و کارکنان دفتردفتر دیوان دارای یک مدیر و یک معاون و تعدادی کارمند دفتری می‌باشد. مدیر دفتر ریاست اداری دادگاه را به عهده دارد. کلیه امور اداری، مالی دیوان بین‌المللی دادگستری زیر نظر مدیر دفتر انجام می‌گیرد. مدیر دفتر از طریق رای اکثریت قضات دیوان از میان اشخاصی‌که اعضای دیوان آنها را نامزد نموده‌اند، برای ۷ سال انتخاب می‌شوند. معاون مدیر دفتر هم با این روش برای هفت سال انتخاب می‌شود. در اولین روز شروع به کار مدیر دفتر در حضور کلیه اعضای دیوان سوگندی به این شرح یاد می‌کند: «من رسماً اعلام می‌دارم که وظایف خود را به عنوان مدیر دفتر دیوان با وفاداری، دقت و با وجدان آگاه انجام دهم.» معاون او هم در آغاز کار سوگندی شبیه این سوگند یاد می‌کند. یکی از وظایف مدیر دفتر دیوان نگهداری دفتر تقاضای رسیدگی قضایی از طرف کشور‌ها است. علاوه بر این کلیه مکاتبات دیوان از طریق او انجام می‌شود. مدیر دیوان در واقع رابط بین دیوان و دولت‌ها و سازمان‌ها و اشخاص است و لوایح و عرض حال‌های آنها را به اطلاع کشور یا کشور‌های ذی‌نفع می‌رساند. او در هر مورد موضوع را از طریق دبیر کل به اطلاع کلیه اعضای ملل متحد می‌رساند و توجه سایر کشور‌های عضو دیوان را نیز جلب می‌نماید. مسئولیت چاپ آراء و احکام دیوان به عهده او است. مدیر دفتر دیوان همچنین مسئولیت تهیه طرح سالنامه بودجه سالانه دیوان و نگهداری از آرشیو دیوان را به عهده دارد. سایر کارکنان دفتر دیوان تا مقدار لازم، به پیشنهاد مدیر دفتر و تایید دیوان استخدام می‌شوند. (بند ۲ ماده ۲۱ اساسنامه) کارمندان دفتر به موجب ماده بیست و پنج اساسنامه باید در مقابل رئیس و مدیر دفتر دیوان با اعلامیه رسمی کار خود را آغاز نمایند. کارمندان دیوان در امور حقوقی، اداری، پرسنلی، اطلاعات، اسناد و کتابخانه، آرشیو، تایپ و تکثیر، دفتر قضات، بخش خدمات عمومی، دیپلماتیک و یا امور مربوط به زبان و ترجمه مشغول به کار هستند. [۵]
دیوان بین المللی دادگستری، بند ۲ ماده ۲۱.
کارمندان دفتر دادگاه بعد از قبول مسئولیت همکاری با دیوان مثل بقیه کارمندان بین‌المللی بوده و چهار نقش دارند: ۱- به‌طور مستمر و مداوم در خدمت دبیرخانه دادگاه هستند. ۲- حقوق خود را از دادگاه دریافت می‌کنند. ۳- از هیچ دولت و مقامی به جز مدیر دفتر دادگاه، تبعیت نکرده و دستوری دریافت نمی‌کنند. ۴- کارمندان دبیرخانه دادگاه مثل بقیه کارمندان دبیرخانه ملل متحد مشمول مزایا و مصونیت‌های لازم هستند. برای اطلاع بیشتر به مواد ۴۰، ۴۳، ۴۷، ۵۸ و ۶۶ اساسنامه دیوان مراجعه شود. [۶]
اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، ماده ۴۰.
[۷]
اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، ماده ۴۳.
[۸]
اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، ۴۷.
[۹]
اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری،ماده ۵۸.
[۱۰]
اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، ماده ۵۸.
[۱۱]
اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، ماده ۶۶.
به موجب مقررات مصوب هفت مارس ۱۹۷۹ بر خلاف شیوه معمول در دبیرخانه سازمان ملل متحد که در صورت اختلاف بین کارمندان و دبیرخانه در دادگاه اداری دبیرخانه حل و فصل می‌شود، اختلافات به وجود آمده بین کارکنان دفتر دادگاه و مدیر دفتر قابل طرح نزد دادگاهی است که به‌صورت شعبه تجدید نظر تشکیل و مطابق مقررات اختلافات حل و فصل خواهد شد. [۱۲]
میرعباسی، سیدباقر و سیدحسین سادات میدانی، دادرسی‌های بین‌المللی دیوان بین‌المللی دادگستری در تئوری و عمل، تهران، انتشارات جنگل، چاپ اول، سال ۱۳۸۴، ص۳۰۹.
۴ - کمیته‌های دیوان و کارشناسان و ارزیابهاطبق ماده ۵۰ اساسنامه: «دیوان می‌تواند هرگاه که لازم باشد، انجام بررسی و تحقیق یا دادن نظر تخصصی راجع به موضوع مشخصی را به یک فرد یا گروهی از افراد یا دفتر یا کمیسیون یا هر سازمان یا تشکیلات دیگری که صلاح بداند محول نماید.» بر اساس بند ۲ ماده ۳۰ اساسنامه دیوان: «نظامنامه داخلی دیوان می‌تواند وجود ارزیاب‌هایی راپیش بینی نماید که در جلسات دیوان یا جلسات شعب دیوان بدون داشتن حق رای شرکت خواهند نمود.» ماده ۷ نظامنامه داخلی، استفاده از خدمات ارزیاب‌ها را برای دیوان و یا شعب آن پیش‌بینی می‌نماید. [۱۳]
اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری، ماده ۵۰.
[۱۴]
اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، بند ۲ ماده ۳۰.
انتخاب شخص، گروه، دفتر، کمیسیون و یا هر تشکیلات دیگر، به منظور انجام وظایف مذکور در ماده ۵۰ اساسنامه و یا ارزیاب از طریق مراجعه به آراء اعضای دیوان صورت می‌گیرد. رای‌گیری در این زمینه به صورت مخفی انجام می‌گیرد و برای انتخاب شدن اکثریت مطلق، یعنی نصف به اضافه یک اعضای دیوان ضروری است. ارزیاب در جلسه علنی دادگاه سوگند یاد می‌کند که وظایف خود را شرافتمندانه، باایمان، بی‌طرفانه و با مراعات مفاد اساسنامه و نظامنامه دادگاه انجام دهد. (ماده ۷ و ۸ نظامنامه داخلی) در موارد لزوم کارشناس هم در جلسات رسیدگی دیوان بین‌المللی دادگستری شرکت می‌نماید، اما او هم مانند ارزیاب دارای حق رای نیست. البته تا حال مفاد ماده ۳۰ اساسنامه و ماده ۷ نظامنامه دیوان مورد استفاده نبوده است. [۱۵]
نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی، ماده ۷ و ۸.
کمیته‌های دیوان بین‌المللی دادگستری برای سهولت اعلام نقش دیوان بر نقش اداری و مقررات پیش‌بینی شده است که عبارتند از: ۱. کمیته بودجه و اداری؛ (این کمیته مرکب است از رییس دیوان به عنوان رییس، نایب رییس دیوان و چند نفر از قضات.) ۲. کمیته ارتباطات؛ ۳. کمیته کتابخانه؛ ۴. کمیته کامپیوتری؛ ۵. کمیته مقررات. [۱۶]
میرعباسی، سیدباقر و سیدحسین سادات میدانی، دادرسی‌های بین‌المللی دیوان بین‌المللی دادگستری در تئوری و عمل، تهران، انتشارات جنگل، چاپ اول، سال ۱۳۸۴، ص۳۰۲.
۵ - مسائل مالی دیوانبه موجب ماده ۱۹ اساسنامه دیوان اعضای به هنگامی که در دیوان مشغول به فعالیت می‌باشند، از مزایا و مصونیت‌های دیپلماتیک برخوردار می‌باشند. در کنار مصونیت‌های فوق ماده ۳۲ اساسنامه تصریح می‌نماید که درآمد‌ها، فوق العاده‌ها و حق‌الزحمه‌های قضات از کلیه مالیات‌ها معاف هستند. کارمندان دادگاه دیوان هم مثل بقیه کارمندان ملل متحد مشمول مزایا و مصونیت‌های لازم هستند. [۱۷]
اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری، ماده ۱۹.
[۱۸]
اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، ماده ۳۲.
در مورد مسائل مالی دیوان باید گفت که دیوان بین‌المللی دادگستری بودجه مستقلی ندارد، و اساس درآمد دیوان سهمیه‌ای است که از بودجه سازمان ملل متحد برای آن درنظر گرفته می‌شود. در این رابطه ماده ۱۳ اساسنامه می‌گوید: «مخارج دیوان بین‌المللی دادگستری به نحوی که از طرف مجمع عمومی معین می‌شود، به عهده سازمان ملل متحد خواهد بود.» [۱۹]
اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری، ماده ۱۳.
علاوه بر این کشور‌هایی که عضو منشور ملل متحد نبوده، ولی اساسنامه دیوان را قبول کنند، سهم عادلانه‌ای از هزینه دیوان بین‌المللی دادگستری را بنابر پیشنهاد مجمع عمومی پرداخت می‌کنند. بخشی از هزینه‌های دیوان از طریق هزینه دادرسی تامین می‌شود. البته دادرسی‌ها در دیوان بسیار پر هزینه و گران است و چون برخی از دولت‌های فقیر ممکن است به علت گرانی دادرسی نسبت به طرح دعوا در برابر دیوان دچار تردیدی شوند، به همین دلیل سازمان ملل متحد صندوق مخصوصی تاسیس نموده است که امکان پرداخت بخشی از هزینه یک دادرسی را در دیوان فراهم می‌کند. بودجه دیوان براساس پیش‌بینی‌ها هر دو سال یک‌بار تعیین می‌شود. کیفیت تخصیص حقوق قضات و مواجب و سایر مزایای مالی همکاران اداری به ترتیبی خواهد بود که در ماده ۳۲ اساسنامه آمده است. ۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «تشکیلات اداری دیوان بین المللی دادگستری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۹/۰۳. |